Sztuka inwestowania

FED - na początku był chaos (I)
Piątek, 2 listopada 2007 15:00 | Autor: Eryk Kazanowski
www.nbpportal.pl



Określenie bank w przypadku amerykańskiego FED może być nieco mylące. Owszem, ma on swoją siedzibę główną, ale amerykański Bank Centralny tworzy kilka banków. Tworzą one tzw. Federal Reserve System - System Rezerwy Federalnej USA. Amerykańska sympatia do wszelkich skrótów uwidoczniła się także i w tym wypadku - dziś cały świat stosuje skróconą, pochodzącą od pierwszych liter pierwszego jej członu, nazwę amerykańskiego banku centralnego - Fed lub FED.

Idea powstania Amerykańskiego Banku Centralnego rodzi się pod koniec XVIII w., w niezwykle burzliwym okresie dla państwa. Lata 1775 - 1783 to okres wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Umęczone walkami społeczeństwo jest nie tylko znacznie rozwarstwione, ale i pełne obaw przed wszelkimi przejawami centralizacji. Poza tym niechętne do przejmowania brytyjskich wzorców organizacji życia politycznego i gospodarczego. Mimo tych nastrojów, w 1791 r., na okres 20 lat, Kongres USA powołuje do życia Pierwszy Bank Stanów Zjednoczonych.

Bank ten był prywatną korporacją. Do Skarbu Państwa należało tylko 20% udziałów, resztę posiadały osoby prywatne z czego zdecydowaną większość bankierska rodzina Rotschildów. Kapitał Pierwszego Banku Stanów Zjednoczonych wynosił 10 mln dolarów. Siedziba mieściła się w Filadelfii, ale jego oddziały znajdowały się we wszystkich dużych miastach USA. Między innymi dzięki temu sprawnie i dobrze realizował swoje cele: komercyjne - operacje pożyczkowo-kredytowe - a przede wszystkim te, wynikające z bycia bankiem centralnym - był instytucją, w której rząd deponował papiery wartościowe, realizował transfery funduszy państwowych na terenie całego kraju, wystawiał tzw. certyfikaty depozytowe oraz emitował banknoty. Niestety, mimo tego Kongres USA zdecydował się zamknąć bank, a główną przesłanką były? obawy przed kontrolą gospodarki, a zwłaszcza finansów, przez rząd.

Na efekty nie trzeba było długo czekać. Niedogodności i brak przejrzystości m.in. w polityce monetarnej były na tyle wyraźne i dotkliwe, że już w 1816 r. Kongres powołał do życia Drugi Bank Stanów Zjednoczonych, również z patentem na 20 lat. Jego kapitał był wyższy niż poprzednika i wynosił 35 mln dolarów, ale w ręku państwa nadal pozostało 20 proc. Nie zmienił się także sposób jego działania - oddziaływał na banki stanowe kontrolując emisję pieniądza oraz skalę udzielanych przez nie kredytów. Kto wie czy nie istniałby w takiej formie do dziś, gdyby nie błąd ówczesnych władz. Zła ocena załamania na rynku handlu bawełną oraz uwikłanie się w spór polityczny z prezydentem USA Andrew Jacksonem doprowadziły do tak poważnego konfliktu, że prezydent doprowadził do zamknięcia banku w 1836 r.

W Ameryce nastała tzw. era wolnej bankowości. W zasadzie każdy mógł założyć bank, emitować własne pieniądze, przyjmować depozyty i udzielać kredytów. Istniejące ograniczenia były na tyle liberalne, że mogłyby doprowadzić do niewiarygodnej wręcz destabilizacji kraju. Dlatego, po i tak długim okresie, w 1863 r. uchwalono przełomową dla całego systemu bankowego USA ustawę o bankowości krajowej - The National Banking Act.

Ustawa nakładała na banki stanowe kilka rygorów. Najważniejszymi był obowiązek odprowadzania do wyznaczonych banków, nazywanych rezerwowymi, rezerw wyłącznie w złocie oraz emisję pieniądza zatwierdzonego przez Skarb Państwa, w proporcji takiej, na jaką pozwalały zgromadzone przez banki depozyty. Nowe prawo sprecyzowało, jak mają wyglądać wspólne banknoty i monety - pieniądze federalne - i zakazywało druku pieniędzy stanowych. Banki nie mogły też otwierać swoich oddziałów w innych stanach niż ich rodzime. W ustawie zabrakło jednak precyzyjnych zapisów regulujących zagadnienia kredytu oraz obieg pieniądza między bankami, a co istotniejsze, zabrakło instytucji, która byłaby władna i zdolna regulować przepływ pieniądza - jego niedobór czy nadmiar w okresach lepszej lub gorszej koniunktury w gospodarce.

Wątpliwości co do sensowności powoływania takiej instytucji rozwiała tzw. "panika bankowa", która wybuchła w 1907 r. W XIX stuleciu podobne sytuacje zdarzały się nie tylko w Stanach Zjednoczonych, a jedna z nich w znacznym stopniu przyczyniła się do zamknięcia Drugiego Banku Stanów Zjednoczonych. "Paniki" były najczęściej pokłosiem kryzysów w którymś z sektorów gospodarki i przejawiały się nagłymi zrywami klientów i depozytariuszy, którzy w jednej chwili chcieli, czy wręcz żądali od banków wypłat swoich pieniędzy i oszczędności. Dlatego, by podobne zjawiska - nawet jeśli się zdarzą - nie rozchwiały gospodarki kraju, najpierw w 1908 r. Kongres powołał tzw. Krajową Komisję Monetarną, która stworzyła podwaliny banku centralnego, a w 1913 r. utworzył wreszcie System Rezerwy Federalnej (SRF).

Do zadań SRF należało gromadzenie i utrzymywanie rezerw bankowych, utworzenie klarownego systemu rozliczeń pieniężnych, a także zarządzanie długiem publicznym oraz rządowymi transakcjami międzynarodowymi. Przede wszystkim jednak regulowanie podaży pieniądza i kredytu w taki sposób, by gospodarka mogła się rozwijać stabilnie, a przede wszystkim dynamicznie.

Dziś FED jest uważany za jeden z najbardziej niezależnych banków centralnych na świecie. Tę niezależność gwarantują mu nie tylko odpowiednio skonstruowane akty prawne i niezależność finansowa, ale także misternie, precyzyjnie i przejrzyście funkcjonująca struktura banku.

Struktura FED wygląda następująco:

- Rada Gubernatorów z aparatem wykonawczym,
- 12 regionalnych banków Rezerwy Federalnej,
- banki członkowskie.

Rada Gubernatorów składa się z 7 członków. Wszystkich wraz z przewodniczącym Rady (jest on jednocześnie prezesem FED) i wiceprzewodniczących (wiceprezesów FED) mianuje Prezydent USA na 14-letnią kadencję, która jest nieodnawialna. Kandydatury musi zatwierdzić Senat USA, a co dwa lata następuje wymiana jednego z członków Rady.

Celem całego FED jest realizacja polityki pieniężnej pożądanej przez USA, ale najdobitniej jest to realizowane właśnie przez Radę. To właśnie tu na podstawie propozycji regionalnych banków SFR, zapadają decyzje chociażby o wysokości stopy dyskontowej, tutaj wyznacza się, w granicach określonych przez ustawę, wielkość stóp rezerw obowiązkowych wszystkich instytucji depozytowych w kraju. Rada określa także rodzaje i wysokości pożyczek udzielanych przez banki Systemu oraz wyraża zgodę na udzielnie pożyczek miedzy bankami komercyjnymi.

Trzymając dziś w ręku amerykański banknot obojętnie o jakim nominale, obok podpisu głównego księgowego banku centralnego raz znajdziemy na nim podpis szefa FED okręgu np. Nowy Jork, a innym razem Minneapolis. To dlatego, że każdy z 12 banków regionalnych SRF jest instytucją w pełni niezależną i związaną z danym okręgiem, na które zostały podzielone USA i może emitować banknoty. Władzą zwierzchnią nad całą 12-nastką jest Rada. Składa się ona z 9 dyrektorów: sześciu (3 ekspertów od bankowości i 3 gospodarczych - od przemysłu, handlu i rolnictwa) wybierają banki członkowskie, a 3, w tym prezesa i wiceprezesa mianuje Rada Gubernatorów. Kadencja tej "małej" Rady trwa 3 lata, ale co rok zostaje wymieniany jeden z jej członków w poszczególnych dziedzinach. Wszyscy z kolei podlegają Radzie Gubernatorów.

Szczebel niżej są banki członkowskie. Banki członkowskie są rodzajem bazy Systemu Rezerw Federalnych. W USA u progu lat 90-tych było około 14 000 banków komercyjnych, ale bankami członkowskimi było niespełna 6 000 z nich. Ich depozyty stanowiły ok. 70% wszystkich depozytów banków komercyjnych. I od początku też obowiązuje zasada, relacja wiążąca banki członkowskie z 12 bankami Rezerwy Federalnej - każdy z nich wykupuje akcje jednego z banków z owej 12. Obowiązkowa subskrypcja, wpłata banku członkowskiego do wspólnej kasy Systemu wynosi 3% jego kapitału założycielskiego. Obowiązkowo do grupy banków członkowskich należą banki krajowe, stworzone na podstawie prawa federalnego. Banki utworzone na podstawie prawa stanowego także mogą wejść do tej grupy, ale muszą spełnić szereg warunków, m.in. respektować prawo federalne, poddać się kontroli FED, a także wpłacić wyższą kwotę ? równowartość 6% funduszy własnych. W zamian za to wszystko banki członkowskie uzyskują prawo do udziału podczas wyborów władz FED.

W skład Systemu Rezerw Federalnych wchodzą także dwa niezwykle istotne komitety: Federalny Komitet Otwartego Rynku (The Federal Open Market Commitee - FOMC) oraz Federalna Rada Doradcza (The Federal Advisory Council - FAC).

FOMC składa się z 7 członków Rady Gubernatorów, prezesa Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku oraz czterech prezesów innych banków "federalnej" 12-nastki w systemie rotacyjnym. Jest to najważniejsze ogniwo Systemu Rezerw Federalnych. A to dlatego, że to właśnie ten komitet koordynuje wszystkie działania FED, tak by główny cel - polityka pieniężna - była realizowana możliwie najkorzystniej dla rozwoju gospodarki. FOMC decyduje także m.in. o tym ile i które rządowe papiery wartościowe powinny zostać sprzedane lub zakupione.

FAC natomiast składa się z 12 osobistości, które reprezentują 12 banków regionalnych. Zgodnie z nazwą komitetu, pełni on rolę doradczą. FAC spełnia rolę intelektualnego zaplecza FED, choć Rada Gubernatorów formalnie nie musi brać pod uwagę opinii owych 12 ekspertów.

Cechą charakterystyczną bankowości centralnej w Stanach Zjednoczonych jest pozostawienie w rękach FED całości zagadnień związanych z kształtowaniem i realizacją polityki pieniężnej przy jednoczesnym określaniu kryteriów, które bank centralny powinien uwzględniać. Chodzi o zagadnienia związane ze wzrostem gospodarczym i bezrobociem. Celem finalnym FED jest bowiem wytyczanie takiej polityki pieniężnej, która zapewni "pełne zatrudnienie, stabilność cen oraz umiarkowany poziom długookresowej stopy procentowej..

Realizując swoją politykę pieniężną FED wpływa na banki komercyjne w głównej mierze poprzez operacje otwartego rynku, uznane przez amerykański bank za najbardziej elastyczne i skuteczne instrumenty polityki pieniężnej. Ich przedmiotem są rządowe papiery wartościowe najczęściej krótkoterminowe (tzw. weksle skarbowe), ale w określonych sytuacjach także średnio- i długookresowe (obligacje). Umiejętnie regulując operacjami otwartego rynku FED decyduje o czasowym zmniejszeniu rezerw gotówkowych i/lub zmniejszeniu podaży pieniądza transakcyjnego będącego na rynku w obiegu. Ponadto ustalając wielkość i warunki sprzedaży papierów wartościowych, czyli ustalając stopę procentową, bank wpływa na międzybankowy rynek pieniężny oraz ogólne warunki rynkowe w handlu pieniądzem - tym samym wpływa na popyt i podaż pieniądza w całej gospodarce, może wpływać na poziom cen i kursu walutowego, wreszcie wzrost gospodarczy i poziom siły nabywczej oraz bezrobocia.

Operacje otwartego rynku to nie jedyne narzędzia, jakimi dysponuje FED. Zależnie od warunków i sytuacji ekonomicznej wykorzystywane są także tzw. redyskonto weksli oraz mechanizm rezerwy obowiązkowej. Od 1980 r. w USA na wszystkich instytucjach kredytowo-oszczędnościowych spoczywa obowiązek utrzymywania rezerwy walutowej, uzależnionej od wielkości i struktury depozytów - jej górną granicę ustala Kongres USA. Dzięki nim FED kontroluje podaż pieniądza na rynku). Stopę redyskontową zwrotu kredytu ustala Rada Dyrektorów właściwego terytorialnie banku regionalnego, a zatwierdza Rada Gubernatorów FED.

Efekty działalności FED są poddawane ocenie przez Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Dwa razy w roku, 20 lutego i 20 lipca przewodniczący Rady Gubernatorów składa półroczny raport Kongresowi oraz raport specjalny dla prezydenta - są w nich ujęte relacje, które pozwalają ocenić realizację założeń polityki monetarnej banku i jej wpływ na gospodarkę USA. SRF jest także jednym z 3 federalnych organów regulacyjno-nadzorczych w USA.

System regulacji i nadzoru bankowego w USA jest stosunkowo skomplikowany. Obok SRF są to: Urząd Kontrolera Pieniądza (The Office of Controller of the Currency - OCC) oraz Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów (The Federal Deposit Insurance Corporation - FDIC). Do kompetencji OCC należy udzielanie licencji, regulacja i nadzór nad bankami krajowymi, utworzonymi na podstawie prawa federalnego. Zadaniem SRF jest nadzór i kontrola działalności banków członkowskich Systemu. FDIC zajmuje się natomiast kontrolą wszystkich instytucji finansowych, w tym i banków, które obligatoryjnie należą do tej korporacji.

Opracowano na podstawie: Władysław Baka, Bankowość Centralna, OW Zarządzanie i Finanse, Warszawa 2001